Onderwijsonderzoeken

SONO Vrije Ruimte 2017: "Stress en welbevinden bij schoolleiders: een analyse van bepalende factoren en van vereiste randvoorwaarden"

In het kader van SONO voert de Universiteit Gent een onderzoek naar stress en welbevinden bij schooldirecteurs in het basis- en secundair onderwijs.

Afgerond

01/03/2017

28/02/2018

Het rapport ziekteverzuim van AGODI van eind 2016 wees op een hoog ziekteverzuim onder schoolleiders, vooral omwille van psychosociale problemen. Schoolleiders vervullen een cruciale rol in de realisatie van kwaliteitsvol onderwijs in hun school. Zij hebben een grote impact op het functioneren en welbevinden van hun personeelsleden en zijn bepalend bij de implementatie van onderwijsvernieuwingen. Door de hoge verwachtingen en de vele factoren en actoren waar zij rekening moeten mee houden, ervaren schoolleiders een hoge werkdruk. Het is dan ook cruciaal om een beter inzicht te verwerven in de factoren die het welbevinden en de stress van schoolleiders beïnvloeden.

De onderzoeksvragen waren:

1. Welke factoren dragen bij tot een verhoging van welbevinden en een reductie van stress bij schoolleiders in basis- en secundair onderwijs?
2. Hoe kunnen schoolleiders versterkt worden via aanwerving, aanvangsbegeleiding en professionalisering? 
3. Waarvoor dient er aandacht te zijn bij het opzetten van bestuurlijke schaalvergroting in functie van het welbevinden van schoolleiders?

 

Eerder Vlaams onderzoek onderzocht reeds het welbevinden en de stress van schoolleiders in het basisonderwijs in algemene zin (o.a. Devos et al., 2005). Voorliggend onderzoek gaat een stap verder door zich te richten op specifieke groepen van schoolleiders die om bepaalde redenen als groep belangrijk zijn.

 

Drie types van schoolleiders worden onderscheiden:

1. Sterke schoolleiders. In dit onderzoek omschrijft men sterke schoolleiders als inspirerende leiders die hun team weten te motiveren en te betrekken bij het uitwerken van een gedragen visie op school. Daarnaast ondersteunen deze schoolleiders hun team ook sterk op pedagogisch en didactisch vlak, bijvoorbeeld door mee te denken over evaluatie, curriculum en didactiek.
2. Schoolleiders in scholen met een groot verloop van schoolleiders.
3. Schoolleiders die al langere tijd functioneren in scholen met een kansarmere leerlingenpopulatie.

Het onderzoek bestond uit twee fases. In de eerste fase vonden semi-gestructureerde interviews plaats met 34 schoolleiders uit basis- en secundair onderwijs, verdeeld over de drie hogergenoemde types. Elke schoolleider vulde daarnaast een korte schriftelijke vragenlijst in. De tweede fase bestond uit focusgroepen met 33 deelnemers verdeeld over scholengemeenschappen, schoolbesturen en directieverenigingen.

 

Schoolleiders zijn spilfiguren in het verzekeren van kwaliteitsvol onderwijs. Internationaal onderzoek stelt dan ook dat schoolleiders een belangrijke invloed hebben op leerlingenprestaties. Door de hoge verwachtingen ten aanzien van schoolleiders en de vele factoren en actoren waar zij rekening moeten mee houden, ervaren schoolleiders een grote werkdruk. Dit uit zich onder andere in hoge ziektecijfers voor het directiepersoneel, vooral omwille van psychosociale problemen. Ook blijkt uit de Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2016 dat 41,1% van de werknemers binnen het onderwijs werkstressproblemen ervaart en 13,7% zelfs symptomen van burn-out vertoont. Het is dan ook belangrijk om inzicht te verwerven in de factoren die welbevinden en verstoord welbevinden van schoolleiders bepalen.

Dit onderzoek richt zich op het identificeren van factoren die het welbevinden, de stress en de burn-out van schoolleiders in basis- en secundair onderwijs bepalen in Vlaanderen. Eerder onderzoek heeft reeds aandacht besteed aan welbevinden en stress van schoolleiders. Daarbij werden deze factoren bij schoolleiders in het algemeen onderzocht. Dit onderzoek gaat een stap verder door zich te richten op specifieke groepen van schoolleiders die om bepaalde redenen als groep belangrijk zijn. Daarbij wordt nagegaan in hoeverre hier gelijkenissen en verschillen in welbevinden en verstoord welbevinden worden vastgesteld.

Bij het identificeren van factoren die bijdragen aan welbevinden en verstoord welbevinden van schoolleiders wordt het Job Demands Resources model (JDR-model) als uitgangspunt gebruikt.

Voor dit onderzoek werden 67 deelnemers bevraag op twee manieren. In een eerste onderzoeksfase werd beroep gedaan op een steekproef van 37 schoolleiders. Er werden drie types schoolleiders bevraagd:

• sterke schoolleiders,

• schoolleiders in scholen met een groot verloop van schoolleiders,

• schoolleiders die functioneren in scholen met een kansarme leerlingpopulatie.

De geselecteerde schoolleiders werden via een semi-gestructureerd interview bevraagd. Er werd eveneens een korte vragenlijst afgenomen.

Voor de tweede onderzoeksfase werden zes focusgroepen georganiseerd met diverse actoren (scholengemeenschappen, schoolbesturen en directieverenigingen), drie in het basisonderwijs en drie in het secundair onderwijs

Steunpunt SONO

Onderzoeksdomein 2: De leraar en de school als organisatie