Onderwijsonderzoeken

Titel
Instroom en uitstroom in het lerarenberoep vanuit vergelijkend perspectief
Korte omschrijving
Analyse van de instroom en uitstroom in het lerarenberoep (afgestudeerden van de lerarenopleidingen, startende leerkrachten, zij-instromers).
Status
Lopend
Startdatum
01/07/2023
Einddatum
30/06/2024
Omschrijving van het onderzoeksopzet

Er is een structureel lerarentekort in Vlaanderen dat, gelet op o.a. demografische ontwikkelingen en instroom in de lerarenopleidingen, in de toekomst waarschijnlijk nog nijpender zal worden. Deze vaststelling is geen typisch Vlaams fenomeen: ook in een internationale context kampen vele onderwijssystemen met een (groeiend) lerarentekort: er zijn 35 Europese landen of regio’s die te kampen hebben met een lerarentekort. Verder is een tekort aan arbeidskrachten en groot aantal (blijvend) openstaande vacatures geen specifiek probleem voor onderwijs: ook andere sectoren in Vlaanderen kampen immers met krapte op de arbeidsmarkt en dus ondervindt onderwijs ook een sterke concurrentie van andere sectoren in het aantrekken en behouden van geschikte profielen. Aangezien leerkrachten een cruciale factor zijn in het leerproces van leerlingen, vormt dit lerarentekort een potentiële bedreiging voor de onderwijskwaliteit.

 

Of er al dan niet structurele lerarentekorten zijn hangt voornamelijk af van de (toekomstige) demografische evolutie van leerlingenaantallen (in de verschillende onderwijsniveaus en richtingen) en van de in- en uitstroom uit het lerarenberoep. In deze studie focussen we op deze laatste component (de in- en uitstroom in het beroep). Enerzijds is het aantrekken en kwaliteitsvol opleiden van leraren (ook via zij-instroom) cruciaal om de instroom te vergroten en zo het tekort mogelijk binnen de perken te houden. Anderzijds is het ook belangrijk om sterke leerkrachten in het onderwijs te behouden. Dit kan bijvoorbeeld door te vermijden dat (startende) leerkrachten het onderwijs vervroegd verlaten en/of door leerkrachten langer aan het werk te houden (bv. door een latere pensioenleeftijd). Dit laatste ligt buiten de scope van dit onderzoek: in deze studie zullen we focussen op de retentie van startende leerkrachten, afgestudeerd in de lerarenopleiding of zij-instromers met ervaring in andere arbeidscontexten. Wetenschappelijk onderzoek naar retentie van leerkrachten toont aan dat dit aanzienlijk kan verschillen tussen landen of regio’s, maar ook kan verschillen naargelang bv. geslacht, etnische achtergrond, leeftijd, type school, loon, onderwijsniveau, soort contract, kwalificatie, studiegebied en werkomstandigheden

Concreet zullen we proberen om onderstaande onderzoeksvragen te beantwoorden:

  • Hoeveel afgestudeerden van lerarenopleidingen starten als leerkracht in het Vlaams onderwijs?
  • Wat zijn de profielkenmerken van afgestudeerden die wel of niet starten als leerkracht?
  • Hoeveel startende leraren verlaten het Vlaams onderwijs binnen vijf jaar na aanvang van hun werkzaamheden als leerkracht?
  • Wat zijn de profielkenmerken van startende leerkrachten die wel of niet werkzaam blijven als leraar in het Vlaams onderwijs?
  • Hoeveel zij-instromers starten als leerkracht in het Vlaams onderwijs?
  • Hoeveel zij-instromers verlaten het Vlaams onderwijs binnen vijf jaar na aanvang van hun werkzaamheden als leerkracht
  • Wat zijn de profielkenmerken van zij-instromers die wel of niet werkzaam blijven als leraar in het Vlaams onderwijs?
Omschrijving van de onderzoeksresultaten

Er is een eerste deelrapport klaar, over de in- en uitstroom van afgestudeerden van een lerarenopleiding in de periode 2014-2021. 

Het rapport stelt vast dat er nog altijd veel mensen kiezen voor het onderwijs én dat de uitstroom kleiner is dan in andere sectoren. Het personeelsbestand groeit dan ook: het aantal ingenomen arbeidsplaatsen steeg in de onderzochte periode gemiddeld met +1,5% - met een duidelijk hogere aangroei sinds schooljaar 2018-2019. Er zijn in onderwijs immers elk jaar 9,5% nieuwkomers, terwijl er op jaarbasis zo’n 8% van de personeelsleden vertrekken om tal van redenen, zoals pensioen. Dat is trouwens geen hoog percentage: de gezondheidszorg ziet 11% vertrekken, op de globale arbeidsmarkt stroomt elk jaar zelfs 17% een sector uit.  

De onderzoekers hebben een vergelijkende analyse op sectorniveau gemaakt, maar ze hebben op basis van administratieve gegevens ook nader gekeken naar de 86.726 mensen die tussen 2008 en 2022 afstudeerden aan een lerarenopleiding. Het gros koos na de opleiding ook effectief voor de klas: 78% van de afgestudeerden had 3 jaar na het afstuderen minstens één opdracht gehad als leraar, binnen 10 jaar na afstuderen is dat zelfs 86%.

Het onderwijs houdt veel mensen aan boord en de ‘retentie’ verbetert zelfs nog in de meest recente jaren. Van alle startende leerkrachten uit de periode 2007-2021 geeft 86% nog altijd les na 1 schooljaar, 81% na 2 schooljaren en 74% na 5 schooljaren. De retentie is alleen maar verbeterd sinds schooljaar 2016-2017 – en dat in alle onderwijsniveaus. Het meest recente schooljaar waarin leerkrachten tot twee schooljaren gevolgd konden worden (2019-2020) is zelfs het schooljaar waarin de retentiecijfers het allerhoogste liggen, met 86,4% van de startende leerkrachten die na 2 schooljaren nog les geven. Startende leerkrachten blijven makkelijker aan boord als ze van hun school een stabiele opdracht krijgen, als ze aangesteld zijn via het lerarenplatform en als ze een vereist bekwaamheidsbewijs gehaald hebben voor de opdracht waarin ze zijn aangesteld. Opvallende vaststelling: hoewel een stabiele opdracht belangrijk is voor een goede retentie, is een vaste benoeming dat niet noodzakelijk. Nog een opvallende vaststelling: er blijkt geen verband tussen de retentie van startende leerkrachten en het profiel van hun leerlingen. Het is dus niet zo dat startende leerkrachten die vaker lesgeven aan kwetsbare leerlingen sneller vertrekken uit onderwijs. 

Promotor
  • Tobback Ilse (KU Leuven)
  • Vansteenkiste Sarah (KU Leuven)
  • Schelfhout Wouter (Universiteit Antwerpen)
  • Smet Mike (KU Leuven)
  • De Witte Kristof (KU Leuven)
Thema
Ad hoc