www.kleuterparticipatie.be

Kwaliteitsvol kleuteronderwijs is belangrijk voor de cognitieve, sociale en emotionele ontwikkeling van elk kind. Kleuters leren in de klas sociale vaardigheden, ze raken vertrouwd met de onderwijstaal en met oefenen praktische vaardigheden. Voor anderstalige kinderen is de kleuterschool een prima plek om Nederlands te leren.

De deelname van kleuters aan het Vlaamse onderwijs is hoog. Bepaalde groepen participeren echter minder; ze zijn niet ingeschreven in een kleuterschool of - vaker nog - gaan onregelmatig naar de kleuterschool. Het Agentschap voor Onderwijsdiensten (AGODI) ondersteunt scholen, lokale overlegplatforms (LOP) en lokale besturen bij het nemen van maatregelen voor het verhogen van de kleuterparticipatie. AGODI richt zich daarbij zowel tot de niet-leerplichtige 2-, 3- en 4-jarige kleuters als de 5-jarige leerplichtige kleuters. Bij de verlaging van de aanvang van de leerplicht werd immers expliciet gekozen om het eerste jaar leerplichtonderwijs binnen het kleuteronderwijs te organiseren met respect voor de eigenheid van dit onderwijsniveau. Meer informatie over deze verlaging is terug te vinden in de omzendbrief “Verlaging van de aanvang van de leerplicht vanaf 1 september 2020”.

Werken aan kleuterparticipatie, betekent werken aan drie domeinen:

• Inschrijvingen in een school
• Preventief: ouders informeren over hoe zij hun kleuter tijdig kunnen inschrijven.
• Curatief: ouders van niet-ingeschreven kleuters sensibiliseren en hen informeren over hoe zij hun kleuter alsnog kunnen inschrijven.
• Een warme overgang van de buurt, thuis of de kinderopvang naar de school. Deze overgang is een proces van continuïteit en verandering van ruim voor de instap in de school tot het hebben van een gevoel van betrokkenheid tussen de school en de ouders. AGODI ondersteunt samenwerking tussen de verschillende partners.
• Aanwezigheid op school
• Preventief: sensibiliseren over het belang van voldoende aanwezigheid.
• Curatief: informeren over kleuters die onvoldoende aanwezig (zullen) zijn.

AGODI onderneemt vanuit dit kader volgende acties:

• Zorgen voor kwaliteitsvolle data over kleuterparticipatie voor de scholen, LOP’s en lokale besturen;
• Versterken van de samenwerking tussen onderwijs- en niet-onderwijspartners rond kleuterparticipatie;
• Aandacht vragen voor kwetsbare groepen met betrekking tot kleuterparticipatie.

1. Zorgen voor kwaliteitsvolle data

1.1. Kleuteraanwezigheden tijdens het huidige schooljaar: kleuterparticipatierapport per school

AGODI publiceert voor scholen tweemaal per schooljaar een kleuterparticipatierapport op Mijn Onderwijs voor Directies en Administraties: na de kerstvakantie en na de paasvakantie.

Met deze rapporten informeert AGODI de scholen over het aantal halve dagen aanwezigheid van hun kleuters en of deze kleuters de drempels voor voldoende aanwezigheid zullen halen als ze hun aanwezigheidsritme aanhouden tot het einde van het schooljaar. Zo krijgen scholen een zicht op de kleuters die mogelijk te weinig aanwezig zijn.

Deze rapporten ondersteunen scholen bij het opzetten van bijkomende acties om de drempels voor individuele kleuters alsnog te behalen. Dit kan gaan om acties op schoolniveau (bijvoorbeeld inzetten op ouderbetrokkenheid in het algemeen) als naar individuele gezinnen (bijvoorbeeld in gesprek gaan met de ouders om een beter inzicht te krijgen in de concrete situatie van het kind en de participatiedrempels die spelen).

Het kleuterparticipatierapport bestaat uit twee delen:

• Het eerste deel geeft een overzicht van de twee- tot en met vijfjarige kleuters met een laag aanwezigheidsritme. Als zij dit aanwezigheidsritme blijven aanhouden, halen zij op 30 juni van het lopende schooljaar de minimale aanwezigheidsdrempel(s) niet. De minimale aanwezigheidsdrempel voor de twee- tot en met vierjarige kleuter komt overeen met het aantal halve dagen aanwezigheid dat hen recht geeft op een schooltoeslag. Voor de vijfjarige kleuter geldt een minimale aanwezigheidsdrempel om te voldoen aan de leerplicht. Ook de toelatingsvoorwaarden voor het gewoon lager onderwijs verwachten een minimale, effectieve, aanwezigheid. Meer informatie
• Een tweede deel geeft een overzicht van het aantal halve dagen aanwezigheid en een aanwezigheidspercentage van alle twee- tot en met vijfjarige kleuters van de school. Kleuters die volgens de prognose de minimale aanwezigheidsdrempel(s) niet dreigen te halen, staan in het rood gearceerd.

Met deze rapporten ondersteunt AGODI scholen die willen werken aan de aanwezigheden van kleuterparticipatie.

1.2. Kleuteraanwezigheden tijdens de vorige schooljaren:

Scholen en lokale besturen kunnen hun beleid rond kleuterparticipatie ook evalueren aan de hand van de kleuteraanwezigheden tijdens de vorige schooljaren

1.2.1. Kleuteraanwezigheden per gemeente

AGODI publiceert jaarlijks in januari de cijfers over het aantal 3-, 4- en 5-jarige kleuters dat voldoende aanwezig was tijdens het vorige schooljaar op zijn website. De cijfers zijn beschikbaar op het niveau van de gemeenten en op het niveau van het hele Vlaamse onderwijs. De minimale aanwezigheidsdrempel voor de twee- tot en met vierjarige kleuter komt overeen met het aantal halve dagen aanwezigheid dat hen recht geeft op een schooltoeslag. Bijkomend geldt er voor de vijfjarige kleuter nog een minimale aanwezigheidsdrempel om te voldoen aan de leerplicht en de toelatingsvoorwaarden voor het gewoon lager onderwijs.

1.2.2. Dataloep

Elke school kan overzichten van aanwezigheden van haar kleuters van de afgelopen schooljaren raadplegen op Dataloep via Mijn Onderwijs voor Directies en Administraties. Scholen kunnen hun kleuteraanwezigheden ook vergelijken met de andere scholen van hetzelfde schoolbestuur, hetzelfde onderwijsnet of dezelfde gemeente. Met de kalendertoepassing kunnen scholen ook de kleuteraanwezigheden filteren per dag, week, maand of trimester. Een instructiefilmpje over de kalendertoepassing van Dataloep is hier beschikbaar

1.3. Omgevingsanalyse op vraag en op maat

Naar aanleiding van de publicaties van kleuteraanwezigheden per gemeente hebben sommige lokale besturen nood aan een ondersteunende omgevingsanalyse. AGODI ondersteunt LOP’s en lokale besturen bij de opmaak van deze ondersteunende analyses. Het samen interpreteren van de gegevens kan helpen om de realiteit achter de cijfers in kaart te brengen. Het biedt ook aangrijpingspunten om samen met de scholen en de lokale partners afspraken te maken om de aanwezigheden van kleuters te verhogen.

Voorbeelden van aanvullende omgevingsanalyses: analyse van de kleuteraanwezigheden van de verschillende scholen of vestigingsplaatsen in de gemeente, analyse van de kleuteraanwezigheden naar leerlingenkenmerken, analyse van de instapmomenten van kleuters en analyse van de mobiliteit van kleuters en de aantrekkingskracht van scholen in grensgemeenten.

Met deze analyse ondersteunt AGODI de lokale besturen die willen werken aan het domein aanwezigheden van kleuterparticipatie.

2. Investeren in samenwerking

Een nauwe samenwerking tussen school, ouders en lokale partners bevordert de deelname van kleuters aan het kleuteronderwijs. AGODI ondersteunt de scholen en de lokale besturen in het uitbouwen van een netwerk met verschillende partnerorganisaties om zo de lokale samenwerking te bevorderen en versterken. AGODI publiceerde hiertoe een aantal folders op zijn website.

Volgende partners zijn belangrijke ondersteunende organisaties voor de scholen wanneer ze willen werken rond inschrijven en een warme overgang van kinderopvang naar school.

2.1. Scholengemeenschap: aanspreekpunt kleuterparticipatie

Artikel 125 novies van het decreet Basisonderwijs bepaalt dat elke scholengemeenschap een personeelslid in het ambt van zorgcoördinator aanstelt als aanspreekpunt voor de overheid voor de kleuterparticipatie binnen de scholengemeenschap. Binnen het samenwerkingsverband van de scholengemeenschap kan dit aanspreekpunt initiatieven opzetten om de kleuterparticipatie van de scholen te verhogen. Scholengemeenschappen kunnen contact opnemen met AGODI voor input en ondersteuning tijdens studiedagen en uitwisselmomenten rond kleuterparticipatie.

2.2. Lokaal overlegplatform (LOP)

Artikel VIII.5. van het Besluit van de Vlaamse Regering betreffende codificatie sommige bepalingen voor het onderwijs bepaalt dat een LOP basisonderwijs als opdracht heeft om afspraken te maken over het verhogen van de kleuterparticipatie. AGODI ondersteunt de LOP’s zowel inhoudelijk als cijfermatig. Het deelnemen aan en samenwerken binnen een LOP is een financierings- of subsidiëringsvoorwaarde voor scholen gelegen binnen het werkingsgebied van een LOP. De contactgegevens van de LOP’s zijn hier terug te vinden.

2.3. Flankerend onderwijsbeleid van het lokale bestuur

Artikel 16 van het Decreet betreffende het flankerend onderwijsbeleid op lokaal niveau bepaalt dat lokale besturen meewerken aan maatregelen die moeten leiden tot een veralgemeende deelname van kleuters aan het onderwijs. Zij kunnen hiertoe zelf acties ondernemen of de acties van de lokale actoren coördineren of ondersteunen. In voorkomend geval werkt het lokaal bestuur hiervoor samen met het lokaal overlegplatform. Als er geen LOP is, overlegt het lokaal bestuur hierover met de lokale onderwijsactoren, met name tenminste de scholen en de CLB's.

2.4. CLB

In het kader van de controle op de leerplicht begeleiden CLB’s leerplichtige leerlingen die zijn ingeschreven maar die de school niet regelmatig bezoeken. Die begeleiding heeft tot doel leerplichtigen opnieuw in te schakelen in het onderwijsproces zodat ze opnieuw voldoen aan de bepalingen over de leerplicht. Dit geldt ook voor de vijfjarige leerplichtige kleuters. De contactgegevens van alle CLB’s zijn bij het onderwijsaanbod te vinden.

2.5. Huis van het kind

Een Huis van het Kind is een lokaal samenwerkingsverband. Het bestaat uit partners die zich inzetten voor gezinnen, kinderen en jongeren. In een Huis van het Kind komen diverse beleids- en levensdomeinen samen: opvoedingsondersteuning, preventieve gezondheidszorg en activiteiten ter bevordering van sociale cohesie. De contactgegeven van de Huizen van het Kind vind je op http://www.huizenvanhetkind.be

2.6. Agentschap Integratie en Inburgering

Het Agentschap Integratie en Inburgering leidt minderjarige nieuwkomers en anderstalige kleuters toe naar gepast onderwijs binnen de 60 kalenderdagen na inschrijving in het Rijksregister. AGODI informeert het Agentschap Integratie en Inburgering jaarlijks over het verloop van de inschrijvingen en andere relevante regelgeving. De contactpunten van het Agentschap Integratie en Inburgering per gemeente vind je via de zoekopdracht “partners in je gemeente”.

2.7. Overige partners

Elke lokale organisatie die werkt met gezinnen met jonge kinderen, kan een partner zijn van de school in het opzetten van acties om de kleuterparticipatie te verhogen. Partners kunnen bijvoorbeeld ouders informeren over het verloop van de inschrijvingen; ouders ondersteunen bij een warme overgang naar het onderwijs; hen wijzen op het belang van voldoende aanwezigheid. Op basis van de sociale kaart van de Vlaamse overheid ontwikkelde AGODI een zoekopdracht per fusiegemeente naar partners die in contact komen met ouders van jonge kinderen. De zoekopdracht is hier beschikbaar.

3. Aandacht voor kwetsbare groepen

Sommige kinderen gaan niet of niet vaak naar de kleuterschool. AGODI neemt gericht actie naar enkele groepen van kinderen om de deelname aan het kleuteronderwijs (inschrijven en aanwezigheden) te stimuleren.

3.1. Opvolging van de niet-ingeschreven kleuters

3.1.1. Niet leerplichtige kleuters

Op basis van een koppeling van gegevens uit het bestand van het Rijksregister maakt AGODI jaarlijks een lijst op van drie- en vierjarige kleuters die gedomicilieerd zijn in het Vlaamse Gewest en die niet worden teruggevonden in het Nederlandstalig of Franstalig onderwijs in België.

De lijst van driejarige niet-ingeschreven kleuters wordt bezorgd aan Kind & Gezin. De medewerkers van Kind & Gezin nemen Vlaanderen breed contact op met de deze gezinnen, registreren de resultaten van hun acties en koppelen deze terug naar AGODI.

3.1.2. Leerplichtige kleuters

De vijfjarige kleuters zijn sinds het schooljaar 2020-2021 leerplichtig. De niet-ingeschreven vijfjarige kleuters gedomicilieerd in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest worden door AGODI opgevolgd in het kader van de leerplichtcontrole.

3.2. Anderstalige nieuwkomers en kinderen van vluchtelingen

Anderstalige nieuwkomers zijn kinderen en jongeren die nog niet lang in België wonen en die niet voldoende Nederlands spreken of begrijpen om de lessen te kunnen volgen. Het gaat om een diverse groep: kinderen die via gezinshereniging in België terechtkomen, niet-begeleide minderjarigen, adoptiekinderen, kinderen van werknemers van internationale organisaties in België …

Vluchtelingen zijn personen die zich buiten het land waarvan ze de nationaliteit hebben, of indien zij geen nationaliteit hebben, buiten hun land van herkomst bevinden, en die de bescherming van dat land niet kunnen of willen inroepen omdat zij vrezen voor vervolging omwille van hun ras, hun religie, hun nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep, of hun politieke overtuiging.

Onderwijs is essentieel voor anderstalige nieuwkomers en de kinderen van vluchtelingen:

• Het beschermt vluchtelingenkinderen en -jongeren tegen kinderarbeid, seksuele uitbuiting en kinderhuwelijken. Onderwijs versterkt ook de veerkracht van de gemeenschap.
• Het zorgt voor de nodige kennis en vaardigheden om een succesvol, volwaardig en zelfstandig leven te leiden.
• Het biedt deze kinderen en jongeren de mogelijkheid om meer over zichzelf en de wereld om hen heen te weten te komen en om tegelijkertijd te proberen om hun leven opnieuw op te bouwen.

Het is dan ook belangrijk dat anderstalige nieuwkomers en kinderen van vluchtelingen tijdig worden toegeleid naar gepast onderwijs.

Jaarlijks organiseert AGODI samen met Fedasil een uitwisselingsmoment over vluchtelingen en onderwijs. Tijdens deze uitwisselingsmomenten leert de onderwijssector de logica waarbinnen opvanginitiatieven opereren beter kennen, en de opvangsector de logica waarbinnen het onderwijs functioneert. Meer informatie over deze uitwisselingsmomenten is te vinden op de website van AGODI.

Heeft u vragen over kleuterparticipatie of wenst u ondersteuning van AGODI bij de cijfers over kleuterparticipatie, bij de samenwerking met andere partners of bij het organiseren van studiedagen of uitwisselingsmomenten, dan kan u terecht bij kleuterparticipatie@vlaanderen.be.